Η παρούσα μελέτη αφορά στην στερέωση, συντήρηση και αποκατάσταση του πύργου, που βρίσκεται στον οικισμό Αμπελικό του Δήμου Πλωμαρίου στη Νήσο Λέσβο. Το Αμπελικό απλώνεται σε μία βουνοπλαγιά του λεσβιακού Ολύμπου στο νότιο τμήμα του νησιού, είναι αθέατο από τη θάλασσα. Στο κέντρο του οικισμού δεσπόζει ο εν λόγω πύργος, ο επονομαζόμενος Πύργος του Αμπελικού για τον οποίο δεν υπάρχουν δημοσιεύσεις και οι προφορικές μαρτυρίες διίστανται σχετικά με τη χρονολόγησή του. Η παρούσα μελέτη υποστηρίζει ότι πρόκειται για κατασκευή των χρόνων των Γατελούζων.

Ο πύργος κηρύχθηκε το 1961 ιστορικό διατηρητέο μνημείο. Έχει ορθογωνική κάτοψη με διαστάσεις 5,00 μ. x 4,40 μ., ενώ το αρχικό του ύψος λέγεται ότι έφτανε τα 26,00 μ., πράγμα το οποίο δεν μπορεί να διερευνηθεί, αλλά ούτε και να υποστηριχθεί από τα υπάρχοντα στοιχεία. Πιθανώς, πάντως, να ήταν ψηλότερος από το σημερινό σωζόμενο ύψος του (11,00 μ.), όπως καταδεικνύεται από την κομμένη απόληξη του τόξου του παραθύρου στον Β΄ όροφο. Διέθετε τουλάχιστον τρία επίπεδα καθώς και υπόγειο χώρο, μη προσβάσιμο σήμερα. Η τετράρριχτη στέγη προφανώς είναι νεώτερη. Η αρχική κατασκευή θα πρέπει να είχε δώμα, σύμφωνα με την αρχιτεκτονική των πύργων, ώστε να γίνεται η κατόπτευση από το υψηλότερο σημείο του κτίσματος. Ο πύργος του Αμπελικού βάσει των τυπολογικών και μορφολογικών χαρακτηριστικών του μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι ο πύργος είχε ως βασική χρήση την κατοικία. Ως το ψηλότερο κτήριο του οικισμού, σαφώς θα λειτουργούσε και ως παρατηρητήριο (βίγλα) σε ασταθείς πολιτικές περιόδους, πιθανόν να ήταν και ο τόπος κατοικίας του βιγλάτορα ή κάποιου αξιωματούχου των Γατελούζων. Στο μνημείο είναι εμφανείς οι φθορές κυρίως από την επίδραση του φυσικού περιβάλλοντος σε αυτό και από την έλλειψη συστηματικής συντήρησης του από την στιγμή που σταμάτησε να χρησιμοποιείται. Οι φθορές αυτές μέχρι σήμερα είτε δεν έχουν αντιμετωπιστεί καθόλου, είτε έχουν αντιμετωπιστεί με μη συστηματικό και αποσπασματικό τρόπο.

Η σημασία του μνημείου αυτού εντοπίζεται στο γενικότερο πλαίσιο της οχυρωματικής αρχιτεκτονικής στην Μεσαιωνική Λέσβο. Είναι σαφές το κτήριο αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα που απαιτούν άμεση αντιμετώπιση προκειμένου να αποκατασταθεί, κατά τρόπο ανάλογο, με την ιστορική και αρχαιολογική αξία του. Παρά την κακή κατάσταση διατήρησης το κτήριο διατηρεί ικανοποιητικά αρκετά στοιχεία του, που επιτρέπουν μια επιστημονικά τεκμηριωμένη στερέωση και αποκατάστασή του. Οι προτεινόμενες εργασίες ακολουθούν τις αρχές που απορρέουν από τον Χάρτη της Βενετίας και τις διεθνείς συμβάσεις, που διέπουν τις αναστηλώσεις των μνημείων, όπως αυτές προσαρμόζονται στο συγκεκριμένο μνημείο.

Η κύρια επιδίωξη της επέμβασης είναι η ανάκτηση και απόδοση στο κοινό ενός μεσαιωνικού πύργου με τοπική και ευρύτερη σημασία για την Λέσβο. Παρά το μικρό του μέγεθος, που δεν επιτρέπει την συστηματική χρήση του, μπορεί να λειτουργήσει ως επισκέψιμο έκθεμα, επιδιώκοντας να γίνει κατανοητή από τον επισκέπτη η αρχιτεκτονική και οικοδομική ιστορία τόσο του ίδιου του μνημείου, όσο και του χαρακτήρα και των λεπτομερειών της οχυρωματικής μεσαιωνικής αρχιτεκτονικής στο νησί.

Εργοδότης: 14η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων
Μελέτη: 2010-2011