Τεκμηριωμένα σήμερα μπορούμε να μιλήσουμε για το Αμπελικό κατά την περίοδο 1548-1672 μέσα από την έρευνα της κας Μπαλτά.

Το Αμπελικό το 1548

Το 1548 το Αμπελικό είχε γύρω στους 700 κατοίκους. Την εποχή αυτή ήταν ένα από τα μεγάλα χωριά του νησιού. Για σύγκριση ο πληθυσμός Μυτιλήνης: 4.025, Πολιχνίτου: 530, Αγιάσου: 720, Πλωμαρίου 1105. Ήταν συνεπώς ένα απο τα μεγαλύτερα χωριά του νησιού. Δεν υπήρχε ακόμη το 1548 κανένας Τούρκος στο χωριό. Το Αμπελικό ανήκει τότε στο ναχιγιέ (επαρχία) Κελεμιγιέ (Κεραμειών). Πρώτο προϊόν στη φορολογία είναι τα σιτηρά και δεύτερο το κρασί. Το κύριο προϊόν λοιπόν του Αμπελικού ήταν τα σιτηρά δεύτερο ήταν το κρασί. Οι ελαιώνες δεν είχαν φυτευτεί ακόμα και το λάδι αντιπροσώπευε μόνο το 6,7% της αγροτικής παραγωγής. Για φόρο το χωριό πληρώνει στους Τούρκους 12.151 άσπρα (ασημένια) νομίσματα. Από αυτά τα 339 άσπρα είναι φόρος για το λάδι που παράγει και 474 για τις βρώσιμες ελιές. Επίσης πληρώνει 3 άσπρα για έναν ελαιόμυλο που έχει. Το χωριό είχε ένα (ζωοκίνητο) ελαιοτριβείο. Ίσως αυτό που βρισκόταν στη παλιά μηχανή του χωριού και σύμφωνα με στοιχεία της Μητρόπολης Μυτιλήνης ανήκε στην εκκλησία, όπως είχαμε δημοσιεύσει παλαιότερα στο περιοδικό “Άμπελος Αμπελικού”.

Ο πληθυσμός γειτονικών χωριών το 1548 έχει ως εξής:
Λαγκάδα Βρίσας: 122 χριστ. οικογένειες, 3 μουσουλμ. οικογένειες
Νιφίδα: 24 χριστ. 1 μουσ.
Βρίσα: 56 χριστ. 2 μουσ.
Άγιος Γιάννης Βρίσας: 14 χριστ.
Ρογκάδα: 23 χριστ 3 μουσ.
Αγιάσος: 144 χριστ.
Πλωμάρι (σημερινό Μεγαλοχώρι): 221 χριστ.
Σεδούντας: 26 χριστ.
Συνήθως εκείνη την εποχή χρησιμοποιούν ένα συντελεστή 4,9 για να πολλαπλασιάσουν και να βρουν τον πληθυσμό.

Χωριό Ρογκάδα

Στη περιοχή μας υπήρχε συνάμα και άλλο χωριό με την ονομασία Ρογκάδα στην σημερινή αγροτική περιοχή της Ρογκάδος. Το 1548 λοιπόν η Ρογκάδα είχε 130 κατοίκους ,115 χριστιανούς και 15 μουσουλμάνους.

Το Αμπελικό το 1672

Το Αμπελικο το 1672 είχε 7 λιοτρύβια. Τούτο φαίνεται απο ένα δεύτερο τούρκικο κατάστιχο 120 χρόνια μετά δείχνει ότι το χωριό είχε αρχίσει να στρέφεται στην ελιά και ότι είχε αποκτήσει σημαντικό τουρκικό πληθυσμό έχοντας φθάσει σε μεγάλη ανάπτυξη αφού στο χωριό υπήρχαν 7 λιοτρίβια, ενώ ακόμη δεν υπήρχαν τα γειτονικά χωριά έκτος από το Μεγαλοχώρι με την ονομασία Πλωμάριον.

Το 1672 το Αμπελικό ανήκει στο ναχιγιέ της Γέρε (Γέρας). Οι μουσουλμάνοι του χωριού κατέχουν 5.396 ελαιόδεντρα,5 λιοτρίβια και πληρώνουν φόρο λαδιού 10.919 νομίσματα. Οι χριστιανοί το 1672 κατέχουν 4.026 ελαιόδεντρα, 2 λιοτρίβια και πληρώνουν φόρο λαδιού 11.407 νομίσματα. (οι χριστιανοί πλήρωναν περισσότερα γιατί φορολογούνταν με υψηλότερο φορολογικό συντελεστή).

Από όλα τα παραπάνω συμπεραίνουμε (και επιβραβεύουμε τα λεγόμενα για την ιστορία του χωριού μας του αγαπητού μας φίλου κ. Νικολάου Βαλάκου) ότι το Αμπελικό λόγω του φυσικού του πλούτου, όπως άφθονες πηγές με νερά, πολλά στρέμματα απο αμπέλια, εξαιρετικό κρασί, το δάσος με τη μοναδική ρητίνη, το οροπέδιο Ρογκάδας με τα σιτηρά, και τον ελαιώνα με το λάδι, είχε σημαντική πρωτογενή παραγωγή και είχε φθάσει σε μεγάλη ανάπτυξη έχοντας 7 λιοτρίβια και με πληθυσμό τότε όσο τα μεγάλα χωριά του νησιού όπως αυτό της Αγιάσου, δυστυχώς όμως σήμερα το χωριό είναι στη χειρότερη του καμπή, ίσως ακόμα και από την ίδρυση του, με πληθυσμό μόνο 60 κάτοικους, το αξιοσημείωτο είναι ότι ο άλλοτε πλούσιος πρωτογενής τομέας παραμένει ανεκμετάλλευτος.

Για την παραπάνω έρευνα αξίζουν θερμές ευχαριστίες στο κ. Μ. Παυλέλλη, ιστοριοδίφη.

Ο εφημέριος του χωριού
Ιερεύς Ευστράτιος Κακάμπουρας

ΟΡΓΑΝΩΜΕΝΗ ΤΟΥΡΚΙΚΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ

Συνεχίζοντας την έρευνα απο τα οθωμανικά κατάστιχα θα αναφερθούμε ειδικά για την περίοδο όπου το Αμπελικό ανήκε στο ναχιγιέ (δήμο) της Γέρε (Γέρας).

Όπως γράψαμε στο πρώτο μέρος οι μουσουλμάνοι του χωριού κατά τη περίοδο αυτή κατέχουν 5.396 ελαιόδεντρα, 5 λιοτρίβια και πληρώνουν φόρο λαδιού 10.919 νομίσματα. Οι χριστιανοί το 1672 κατέχουν 4.026 ελαιόδεντρα, 2 λιοτρίβια και πληρώνουν φόρο λαδιού 11.407 νομίσματα (οι χριστιανοί πλήρωναν περισσότερα γιατί φορολογούνταν με υψηλότερο φορολογικό συντελεστή).

Την περίοδο αυτή στο χωριό υπήρχε σταθμός τούρκων χωροφυλάκων με επικεφαλή τον αλά-μπέη, (τουρκ. alay bey): ταγματάρχης χωροφυλακής, έναν αριθμό τούρκων χωροφυλάκων (σούμπασης, τουρκ. subay), και έναν καψιμάλη (τουρκ. kabzimal): μεταπράτης, εισπράκτορα) δηλαδή μια δύναμη χωροφυλάκων λιγότερων απο δέκα άτομα και οι οποίοι είχαν την ευθύνη από το Πλωμάρι ως τον Πολυχνίτο.

Επίσης στο χωριό υπήρχε δημογεροντία στην οποία συμμετείχε και ο ιμάμης του χωριού, το δε τζαμί βρισκόταν στο κυπαρίσσι όπου πριν μετατραπεί σε τζαμί, περίπου γύρω στο 1600, ήταν η εκκλησία του χωριού αφιερωμένη στην Αγία Αικατερίνη.

Το γραφείο της διοίκησης της χωροφυλακής ήταν στον πύργο του χωριού ενώ των υπόλοιπων χωροφυλάκων ήταν στο σπίτι του αείμνηστου Ευστάθιου Πανταζή ακριβώς κάτω απο τον πύργο. Επίσης στον πύργο διέμενε και ο αγάς (τουρκ. aga): άρχοντας, προεστός, πλούσιος. Ακόμη διατηρούσε γραφείο και ο καδής (τούρκος δικαστής που δίκαζε με βάση τον ισλαμικό νόμο).

Χωροταξικά στο ισόγειο του πύργου ήταν το γραφείο της χωροφυλακής στο υπόγειο υπήρχε κρατητήριο φυλακής στο 1 όροφο ήταν το γραφείο του καδή στο 2 όροφο ήταν το γραφείο του προεστού (αγά) και στους επόμενους πάνω ορόφους το χαρέμι.

Ένα άλλο δημόσιο τούρκικο οίκημα στο Αμπελικό ήταν το χαμάμ (οθωμανικά λουτρά) και βρισκόταν δίπλα απο το ποτάμι του χωριού ανάμεσα στο τζαμί και στο σπίτι της αείμνηστης Χρυσής Ευαγγελέλλη, πρέπει εδώ να τονίσουμε ότι ένας λόγος πού οι τούρκοι αξιολογούσαν τον τόπο της εγκατάστασης τους σε ένα χωριό ήταν το αν είχε πολλά νερά και επίσης οι τούρκοι απο τα πρώτα έργα που εκτελούσαν ήταν το χαμάμ (λουτρά).

Επομένως με βάση τα παραπάνω στοιχεία συνεπάγεται ότι στο Αμπελικό την περίοδο αυτή όπου υπήρχαν πέντε τούρκικα λιοτρίβια, πολλά στρέμματα από αμπέλια και σιτηρά, παραγωγή ρητίνης, δηλαδή πλούσιος πρωτογενής τομέας υπήρχε οργανωμένη τουρκική διοίκηση με έδρα τον πύργο του Αμπελικού που αποτελούνταν από:

1) Τα γραφεία του διοικητή της χωροφυλακής, του δικαστή (καδή) καθώς και του τούρκου προεστού(αγά), τα οποία ήταν στον σημερινό πύργο το χωριού.

2) Το σταθμό τούρκων χωροφυλάκων στο σπίτι του αείμνηστου Ευσταθίου Πανταζή.

3) Το Χαμάμ (οθωμανικά λουτρά)

4) ΤοΤζαμί (η παλιά εκκλησία του χωριού Αγία Αικατερίνη)

Η έρευνα συνεχίζεται.........